Yüksel Pazarkaya - Güz Öyküleri

Pazarkaya'yı Rilke'nin şiirlerinin çevirmeni olarak bildim ben, sonra nice Alman şiirinin çevirmeni olarak, hasılı ben kendisini çevirmen olarak bildim. Evet. Sonra şiirlerine ulaştım, en sonunda da öykülerine geldi sıra. Kendisinin her mevsim için yazdığı dört metin var, her güne bir öykü/anlatı denk gelecek şekilde oluşturulmuş. Üçü tamam ama birine, sanırım Kış Öyküleri'ne erişemedim, baskısı tükenmiş. Tek mevsimden açık verdik, en sevdiğim üstelik. Kışçıyım ben, üzüldüm ama olsun, eldekiler de iyi. Bu elimdeki 2006'da Haldun Taner Öykü Ödülü'nü almış örneğin, sırf anlatı zenginliğinden bile hak ettiği söylenebilir ki bunun daha ince ince kurulmuş dili var, türler arasındaki belli belirsiz geçişlerindeki üslup ustalığı var, metnin başarılı kılan pek çok öge var kısaca. Bazı ögeleri ve "günleri" anlayabilmek için Pazarkaya'nın biyografisine bakmak lazım, kendisi 1940 doğumlu, İzmirli. 1957'de liseyi bitirir bitirmez Almanya'ya gidiyor, kimya mühendisliği öğrenimi görüyor, ardından 1966 yılında kimya yüksek mühendisi oluyor ve aynı yıl edebiyat-tiyatro bölümünde asistan olarak göreve başlıyor. Türk tiyatrosunun Almanya şubesini açmış denebilir, buranın oyunları Almanya'da ilk olarak Pazarkaya'nın katkılarıyla Stuttgart'ta sahne görüyor. Orhan Veli Kanık'ın, Aziz Nesin'in ve Nazım Hikmet'in eserlerini Almanca'ya çeviriyor Pazarkaya, Almanca şiirleri Türkçeye çeviriyor derken tam bir sanat adamı olup çıkıyor, ne güzel. Böylece eylülün ilk günündeki Alman bahsinden girebilirim mevzuya, metnin yazılış tarihi 1979, Almanların Polonya'yı işgalinin üzerinden kırk yıl geçmiş, Pazarkaya yirmi yıllık Almanya deneyimine dayanarak çıkarımlarda bulunuyor. Bir onbaşının peşinden giden güruhlar, işgaller başlamadan önce Hitler'le anlaşmaya çalışan Batı devletleri odakta. Rusları da düşünüyor Pazarkaya, adamların 1941'i facia yılı olarak belirlemelerinde Hitler'in yaptıkları anlaşmayı bozmasını esas alıyorlar, Avrupa'nın işgali onlar için uzaktan izlenen bir etkinlik olarak gözüküyor. Stalin'in Hitler hakkında söylediği, "Bu çocuk çok manyak çıktı, haydi bakalım seyreyleyelim," tarzı sözlerini de araya iliştirebiliriz. Anlatıcının/Pazarkaya'nın ikinci benliğinin oluşması, ikinci dili anadili gibi benimsemesi bu olayların hemen ardına düşüyor. "Bir ülkeye ve ve bir tarihe yeniden doğum oluyordu da, aradan geçen yıllar içinde, bir dile ikinci bir doğumun birinci doğumla gelinen belli bir yaştan sonra, doğal bir doğum olmadığını da kavramak ve kabullenmek zorunda kalacaktım." (s. 8) Bu ikinci doğanın birden çok annesi ve babası var, anlatıcı bazılarını anıyor ve "tiyatro delisi bir oğlan" olma yolundaki gelişimini anlatıyor. Anne Frank'ın Hatıra Defteri'nin satın aldığı ilk kitap olduğunu söylüyor ve Hitler'e geri dönüyor, kızgınlıkla. Dayanışmaya ve sağduyuya varan inceden bir mesajla bitiriyor ilk günü.

İkinci gün, Gümüş Yıldönümü. Pazarkaya'nın kimya denklemlerine çalıştığı ilk yıllar. Aşık oluyor bir güzel, hemen eve gidip kızın öyküsünü yazıyor ve rastladığı zaman kıza bir öykü yazdığını söylüyor. Edebiyatı en çok o zaman seviyor Pazarkaya, sonrasında buluşmalar artıyor, sevişiyorlar, nişanlanıyorlar ve evleniyorlar. "Benim asıl mutluluğum, ilk gün gibi sürüp gitmesinin ötesinde, her gün, her yıl, bizimle birlikte büyümesi mutluluğumun da. Olgunlaşması. Mutluluk olgunlaşır mı? Yirmi beş yıl önce düşünemezdim, ballı incir gibi olgunlaşırmış meğer." (s. 13) Ayın ikinci günü, yıldönümü. Üçte boşanmayla ilgili bir öykücük geliyor bu sefer, anlatıcının yakın arkadaş olduğu iki tiyatrocu yetenek saçıyor resmen, birlikte oynuyorlar ve deli beğeniliyorlar. Yıllar geçiyor, anlatıcı tekrar oyunlarına gidiyor ama bir problem var, ayrı kulislerde hazırlanıyorlar. Boşanma kararı almışlar, son oyunları. Aynı tutkuyla oynuyorlar, sahnede birbirlerine veda ediyorlar. Anlatıcı kendi aşkının olgunlaşmasının bir benzerini göreceğini ummuş ama "yıllanmış karı koca gibi" yaşadıkları için böyle bir şeyin gerçekleşmediğini görüp üzülüyor. Bu ayrılık sevgi ve dostlukla ayrılmanın en güzel örneklerinden biri. İki tane daha biliyorum, biri Ulay'la Abramović'in Çin Seddi'nin iki ucundan birbirlerine yürümeleri ve orta noktada buluşmalarıyla gerçekleşiyor, diğeri bir Ishiguro öyküsünde. Noktürnler'de ilk öykü. Ünlü bir sanatçı, eşinden ayrılmadan önce son bir dinleti sunuyor kadına, müzikle donanmış bir veda. Üçüncü gün, kardeşler. Bir erkek, bir kız kardeş var, bilinenler. Bilinmeyen: Anlatıcı, babasının dükkanının önünde otururken komşulardan biri geliyor, karşıdaki terzi madamı ve çocuklarını gösteriyor. Birkaç yaş büyük iki erkek çocuk. "Kardeşlerini görüyor musun?" diyor komşu, anlatıcı şaşkınlıktan donup kalıyor. Evde hiç konuşulmuyor bu mevzu, madam dükkanında çalışmaktan başka hiçbir şey yapmıyor, İsrail'e göçene kadar. Yıllar sonra anlatıcı İsrail'e gidip kardeşlerini bulmak istiyor ama çok geç artık, çoğu şey için olduğu gibi çok geç. Aileyle konuşmak için çok geç, madamla konuşmak için, arayışın yükünü sırtlanmak için, buluşun yükünü de sırtlanmak için geç.

Aralarda Almanya'daki emekçi kesimden, gariban Türklerden bahseden öyküler var, birinde kilisenin yoksullar için çıkardığı çorbayı içmek için her gün gelen bir adam anlatılıyor. Adam inşaatlarda işçi olarak çalışmaya başlamış, usta olmuş, sonra ciğerlerinde sıkıntı çıkınca işsiz kalmış, otuz yıllık çalışma hayatının sonunda sokaklarda yaşamaya, sosyal yardımla geçinmeye başlamış. Memleketindeki karısına ve çocuklarına para yollamayı aksatmamış, yılda iki kez ziyaret edermiş onları ama Almanya'ya davet etmezmiş hiç. İşsiz kalınca para yollayamaz olmuş, sokaklarda yaşamaya devam etmiş. Anlatıcı sorduğu zaman emekliliğine bir yıl kaldığını, emekli aylığı almaya başlayacağını, o zaman memleketine döneceğini söylemiş. "Otuz küsur yıl önce yollara düşüp bu ülkeye gelirken, hiç aklının ucundan bile geçer miydi, böyle günler de göreceği, bu durumlara düşeceği? Esen kal, benim köylü emekçi göçmen kardeşim, esen kal, daha uzun yıllar esen kal. Görecek günlerin olsun, daha görecek güzel günlerin olsun, sen bunu çok hak ettin, diye geçiyor içimden. Çok içimden, yakarır gibi, dua gibi..." (s. 28)

Anılar, hatıralar, güncelin meseleleri doksan bir güne sıkıştırılmış durumda. Kısa kısa. Böll'den Hemingway'e pek çok yazar da yer alıyor sayfalarda, günceden hallice parçaların içinde. İyi bir metin bu, biçeminden kurmaca-gerçeklik geçişlerine pek çok açıdan.