Philip K. Dick - Ölüm Labirenti

Black Mirror'ın hangi bölümünde olduğunu hatırlamıyorum, bir şirketin deneysel meselelerinde gönüllü kobay olarak kullanılan gezgin gencin korkularıyla yüzleşememesine tanık oluyorduk. Yapay gerçeklik ortamında klişelerle dolu bir korku evine giriyordu adam, sonra bilinçaltında barınan kat kat korkuları ortaya çıktıkça delirmeye doğru adım adım ilerlemeye başlıyordu, deney kontrolden çıkıyordu, bilmem ne. Elemanın -benzerlikten kıllanıp bakmıştım, Kurt Russell'ın oğlu çıkmıştı falan- kendi zihniyle yarattığı cehennemine adım adım girişinin izleri insanoğlunun en ilkel korkularına kadar gidiyordu; en sonunda bilinmeyenin korkusuna varıyorduk. Eh, dizinin bu bölümünün PKD etkisi taşıdığı aşikâr. Bence. Bir dolu paranoya, gerçeküstü mekânlar, gerçeklik içinde gerçeklik ama gerçeklikten emin olamama derken bir insan kafayı yavaş yavaş nasıl kırar, detaylarıyla görüyorduk ki PKD'nin temel izleklerinden biri bu, birçok metninde karakterlerin başkalarından ve kendilerinden duydukları şüpheyle karşılaşırız. Bu metin sanırım bu konuda yazarın zirve noktalarından biri. Çok gerekli bir bilgi olarak ekliyorum, PKD'nin toplu öykülerinin üçüncü cildi birkaç hafta önce basıldı. Büyülü Fener'in ikinci cildi basmasının üzerinden dört buçuk yıl geçti, yeni ciltlerden umudu kesmiştim ama Alfa işe el attığına göre gerisi de gelir herhalde. Umarım çevirisi iyidir, Alfa'nın bazı PKD çevirileri için pek hoş olmayan şeyler söyleniyor. Bu metnin çevirisi iyi gibi geldi bana.

Bildiğimiz PKD anlatımı; teknolojik meselelerin ayrıntılarına pek inilmez, inilirse de karakterlerin diyalogları üzerinden inilir, her şey hızlı bir akış içinde gerçekleşir, genellikle tek bir bakış açısı kullanılır ve kurmaca dünya bu bakış açısı üzerinden anlatılır. Hangi karakterin bakış açısının seçileceğine dair iki ihtimal sunar PKD; Tallchief'in duasını Aracı yardımıyla Yaratıcı'ya yönlendirmesini ve duasının kabul olunur olunmaz iş değiştirmesini görürüz, hatta bir teşekkür duası gönderir üstüne. PKD, önsözde metinde yer alan teolojinin bilinen hiçbir dini temel almadığını söyler, "Tanrının varlığını gerçek kabul eden rastlantısal bir dinsel mantık sistemi" yardımıyla Yaratıcı'ya veya Yaratıcı'nın yardımcılarına ulaşılır. Sonucu kesin bir sistem, en azından duaların yerine ulaştığını biliyoruz. Tanrı'nın dengeleyicisi olarak Şekil Bozan'dan bahsedilir, Tallchief olumlu yanıtlanan duasının haberini aldıktan sonra Specktowsky'nin Boş Zamanımda Ölümden Nasıl Döndüm, Bunu Siz de Yapabilirsiniz adlı kutsal kitabından bir bölüm seçer ve Yaratıcı'yla Şekil Bozan arasındaki mücadeleyi okumaya başlar. Bu yeni inanç hakkında bilgi sahibi oluruz böylece; Tanrı şekil yaratıcıdır, her biri diğerinden daha büyük olan halkalarla kolay kolay bozulmayacak bir denge yaratmıştır ama Şekil Bozan'ın bozgunculuğuyla mücadele etmek zorundadır. Araya Legolas, Gandalf ve Fangorn karışır, birkaç yüzyıl önce Tolkien'ın yazdığı metinlerle Specktowsky'nin metni arasında bağlantılar kurulur. Tallchief yola çıkma gücünü içkide ve edebiyatta bulur, burnuğuna binerek yeni görevine başlayacağı Delmark-0 adlı gezegene doğru yola çıkar. Burnuk denen nane iki kişilik bir araçtır, tek atımlıktır, gidilen yerden döndürmez. Delmark-0'a gidişin dönüşsüz bir görev olduğunu sezeriz, yeni kurulan kolonide yapılacak çok iş vardır ve dönememe fikrinin başlarda pek de bir sıkıntıya yol açmadığını anlarız.

Mesele Tallchief üzerinden anlatılabilirdi ama ikinci ihtimal tercih edilir; Seth Morley bulunduğu çorak gezegenden sekiz yıldan sonra kurtulacak bir deniz biyoloğudur, Delmark-0'da yapılacak işler kendisini heyecanlandırır. Eşi Mary'yi pek heyecanlandırmaz, ilişkileri alışkanlık sonucu sürmektedir, birbirlerine güvenmezler ve birbirlerini umursamazlar. Seth biraz da savsaklayan, ciddiyetsiz bir adamdır, seçtiği burnuğun sağlam olduğunu düşünür ama sonradan ilahi bir yardımın, Aracı'nın -Tanrı'yla iletişimi sağlayan insan/kişi/kurum/kuruluş- yönlendirmesiyle gerçekten sağlam bir tane seçer. Her karakterin düşünce yapısı, insanlarla ilişkileri ve davranışları çok önemli, bu yüzden burnuk seçiminden eşle olan münasebete kadar her şeyi dikkatle değerlendirmek lazım, hatta zaman varsa metni ikinci defa okumak çoğu şeyi yerli yerine oturtacaktır. Neyse, yola çıkıyorlar ve gezegene ulaşıyorlar. Tallchief onlardan kısa bir süre önce geliyor ve gezegendeki bilim insanlarıyla tanışıyor. Bir teolog, bir sosyolog, bir makine ve elektrik mühendisi, jeolog, dil bilimci, sekreter derken çok renkli bir tablo çıkıyor ortaya, çeşit çeşit insan var ve hiçbiri koloninin amacını bilmiyor, yeni gelenlere soruyorlar ama onların da pek bir şey bildikleri yok. Gezegene inen ilk kişi psikolog olduğu için bir deneyin içinde yer aldıklarından şüpheleniyorlar, burnuklarla geri dönemeyeceklerini bilmeleri paranoyanın temelini atıyor. Yaşadıkları yerler kısa süre idare edecek şekilde inşa edilmiş, yeni yerleşim birimleri kurmayı düşünüyorlar ama hiçbir şey belli olmadığı için etrafı keşfetmekle uğraşıyorlar önce, birbirlerini de. Bir karakterin birkaç ilaç birden kullandığını öğreniyoruz, bir diğeri yaşlılıktan ötürü ölmek üzere ve kendi dünyasına çekilmiş durumda, aslında herkes -psikoloğun dediğine göre- hiper obsesif, herkes kendi egosuna odaklı, bu da her şeyin bir deneyden ibaret olması ihtimalini düşündürüyor. Morleyler gezegene iner inmez Tallchief'le yapılan konuşmalar birebir tekrarlandığı için karakterlerin psikolojilerinde de sıkıntı olduğunu anlıyoruz. Sonrasında mekâna duydukları paranoyayı kendilerine de yansıtıyorlar ve ortam yavaş yavaş karışmaya başlıyor. Üstlerinden gelen, orada bulunma amaçlarına dair bilgilendirme mesajını da teknik bir arızadan ötürü yitirdiklerinde tam bir bilinmezin ortasına düşüyorlar.

Civarda "Bina" denen bir yapı var, diğer zeki yaşam formlarınca inşa edilmiş ve keşfedilmeyi bekliyor. Karakterler birer birer ölmeye başlayana kadar kimse keşfe çıkmayı düşünmüyor ama önce Tallchief, sonra diğerleri garip biçimlerde yaşamlarını kaybediyorlar. Şüphenin tekinsizleştirdiği ortamda katilin veya katillerin içlerinden biri olup olmadığını bulmaya çalışıyorlar, işin içinde gezegendeki diğer varlıklar veya ilahi varlıklar da olabileceği için keşfi daha fazla ertelemiyorlar ve yola düşüyorlar. Binanın hologramını görüyorlar, bir algı oyunu. Gerçek binayı kısa süre sonra bulduklarında civardaki nehri görüyorlar, daha önce orada değildi. Burada iyice kıllanıyoruz, sanki Morley'nin deniz biyologluğunun bir yansıması beliriyor. Sonrasında Bina'nın içinde adı herkese farklı biçimde gözüken oda, tepemizdeki ampulü yakıyor. Herkes kendi gerçekliğini yansıtıyor ve böylece kolektif bir gerçeklik ortaya çıkıyor ama henüz karakter boyutunda bu, Delmark-0 hâlâ kendilerinden bağımsız bir biçimde var olmaya devam ediyor. Şekil Bozan'ı gören karakterlerin yanında öznel gerçekliklerini canlandıran karakterler farklı dehşetleri özgür bırakıyorlar, böylece gezegendeki varlıklarının amacı tamamen bağımsız bir birey olarak zihinsel faaliyetlerini sürdürmeye başlamalarıyla birlikte ortaya çıkıyor. O kadar çok verinin arasında mutlak gerçeğin ne kadar derinlere indiği yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Bulundukları gezegenin Dünya/Terra olduğu anlaşılıyor, civardaki boş şehrin Londra olduğu ortaya çıkıyor, asit yağmurları tayfanın yaşayan son üyesi olan Seth'i eritirken asıl gerçekliğe varan karakterlerin hikâyelerini, her şeyin arkasındaki sebebi öğreniyoruz. Çok ağır spoiler var burada, vermeyeyim.

Devekuşlarından her şeyin cevabını veren alete kadar pek çok hoş ayrıntı mevcut, örneğin Terra'da kalanlar, başka gezegenlere göç etmeyenler aşağılanmışlar ve kafalarını kuma gömenler olarak nitelenmişler. İnsanlıktan çıktıkları düşünülüyor ki Terra'nın yaşanamaz bir yer haline gelmesiyle bu bir parça doğru olabilir. I Ching'in verdiği cevapları bir alete aktarıyor PKD, müthiş bir karışım çıkıyor ortaya. Karakterler Coleridge'ten alıntılar yapıyorlar, edebi klasiklerden bahsediyorlar, Terra'nı geçmişiyle yüzlerce yıl sonraki güncel zamanı birleştiriyorlar, bir sürü şey.

Biraz bilimkurgusal ve fantastik işlere eğileceğim, Proust'un dördüncü cildi için enerji toplamam lazım. Lovecraft bile okuyabilirim, öykülerini çok özledim. Neyse, PKD'nin dünyası kafayı karıştırıp toparlamada birebir. Tavsiye ederim.