Darian Leader - Depresyon, Yas ve Melankoli

Pinhan'dan Yürekte Kırk Mum'u alıp merakla okumaya başlamıştım, nicel bir araştırma olduğu için istatistiklere boğulduğumu görünce, biraz da hayal kırıklığıyla bırakmıştım açıkçası. Sonrasında Melankoli Kadındır iyi gelmişti ama bu işte, aradığım şeyi bunda buldum. Encore'un güzelliği. İlk kapağı bayağı bir tepki çekmişti, sonradan değiştirmişler sanırım. On numara olmuş. Şimdi bunu anlatıyorum, yarın da bundan çalıp çırptıklarımla Klara Miliç'i anlatacağım, orada ilginç bir yas ve narsisizm vakası var çünkü. Tam Leader'ın kalemi.

Lacancı Bakışlar serisinin dördüncü metni. Giriş bölümünde ilaç sektörüne ve bağlantılarına bir temiz giydiriyor Leader. Anlatıldığı üzere genç bir kadının anti-depresan kapsüllerinin konduğu folyoya baktığı zaman hissettiklerini, bilmiyorum, biraz olsun hissetmeyen azdır sanırım. En azından bir parçasını ben hissetmiştim. Psikiyatr size bir test uyguluyor. Benimkinin maddeleri ilginçti; "Allah'a inanmam ve eksikliğini hissetmem" gibi birkaç madde var, toplamda yüzlerce madde, hepsini birden ona kadar puanladım. Sonuçlar bir şekilde değerlendirildi, psikiyatr birkaç rahatsızlık saydı ve almam gereken bir ilaçla, bir de yeni bir randevu tarihiyle uğurladı beni. İlacı aldım, her gün yutacağım haplara baktım. Bir şeylerin ters gittiği duygusunu şimdi bile hatırlıyorum, süreç o şekilde ilerlememeliydi, bir şeyleri oldukları gibi görmek için folyoya yerleştirilmiş minik sersemleticilere ihtiyaç duymamalıydım ama tıbba da saygım vardı şimdi, bir müddet kullandım ilacı. Duygularımı kaybetmeye başladım, hiçbir şey hissetmiyordum. Göğsümü yıkık duvara çeviren acıdan kurtulmuştum ama mutluluk da basıp gitmişti, heyecan gitmişti, korku gitmişti, içeride hiçbir şey yoktu, kof kabuk gibi yaşıyordum. Bastırmak ortadan kaldırmak demek değildi, başka türlü baş etmeliydim, ilacı kullanmayı bıraktım. Bir süre tekrar ne yapacağımı bilemez halde dolandım durdum, sonra ne oldu, hayat oldu işte, şimdi mutsuz ve mutluyum. Kendimim, bu iyi olmak için yeterli. Leader da benzer bir yöntem sunuyor aslında, ilaçlar yerine yasın ve melankolinin sağaltıcı etkisini irdeliyor. Birbirinden ayrılmış birimlerin kasvetli imgesinden bahsediyor, modern bireyciliğin negatif yönünü folyolardaki haplara benzetiyor, her birimizin yalıtılmış ve diğerlerinden ayrılmış olduğumuzu söylüyor. "Toplum değerleri ve ortak çaba yerine piyasadaki mal ve hizmetlerin rekabetine göre hareket ediyoruz." (s. 7) Depresyona yaklaşımda bir problem var, sanki sadece kimyasal yollarla ehlileştirilebilir bir şey olduğu düşünülüyor ama ardında yatan temel sorunlar ortadan kaldırılmadıkça semptomlar varlıklarını sürdürüyor, gerekirse biçim değiştirerek, böylece ötelenmiş bir depresyonun yarattığı yıkım uzuyor. "Depresyon pek çok farklı durum için kullanılan muğlak bir terimdir. Yas ve melankoliyse insan hayatının bir parçası olan kayıplarla nasıl başa çıktığımıza -ya da başa çıkamadığımıza- ışık tutacak daha kesin kavramlardır." (s. 9) "Kayıplarla başa çıkma" meselesi benim için tam bir nokta atışı oldu, çocukluğumdan beri insanların kayboluşlarına tanık oluyorum ve bu kayboluşlarla nasıl başa çıktığımı, en sonunda başa çıkamamaya başladığım dönemi ve sonradan başa çıkma gücünü tekrardan nasıl kazandığımı düşününce, aslında her şeyin kendi varlığımı sabitleme ihtiyacından ve bu sabitliğin geçici olduğunu kabullenmekten geçtiğini anladım. Değişimi canlı tutmak, ateşi sürekli beslemek, bu tür bir devinim gerekiyor. Leader güzel özetlemiş: "Yas tutarken ölenler için kederleniriz, melankolideyse onlarla beraber ölürüz." (s. 13) Bu metinde geçip geçmediğini hatırlamıyorum, sanırım buradaydı, ilişkilerdeki ayrılıklar da bir nevi ölüm olarak görülüyordu, yokluğun açtığı boşluk ölümün boşluğuna benzediği için. Önceliğin melankolide olduğunu düşünüyorum. "Onlarla beraber" öldüklerimizle aslında beraber olmadığımızı anlar anlamaz yas aşamasına geçeriz, "onlar için" kederleniriz, yasımızı tutarız, zaman geçer ve yas geçer, özlemin ve acının aşındığını hissederiz, şarkılar artık o kadar acı vermemeye başlar, hatta zamanında üzüntüden dinleyemediğimiz şarkıları yüzde bir gülümsemeyle dinlemeye başladığımızı fark eder etmez şaşırırız, artık her şey daha hafiftir çünkü şarkının anlamı artık çift kanaldan gelmemektedir, anlamın diğer kanalı kaybolmuştur, sabitlenmişizdir ve akıştayızdır, kendi anlamımızla. Yas da biter, yürekteki kırk mumdan sonuncusu da söndürülür.

Leader'a göre depresyon "üretilmiş" durumda aynı zamanda, bunu birkaç kaynakta daha görmüştüm. Hafif depresyonun intiharı engelleyici bir işlevinin olduğu iddia edilmiş, birazının böyle bir itkiye yol açması mantıklı geliyor. Daha fazlası içinse yas ve melankoli süreçleri daha sağlam bir iyileşme süreci sağlayabiliyor ama bunu pek kabul etmiyoruz. "Keyifsizlik, anksiyete veya keder duygularımızı 'depresyon' terimi altında gruplandırabilmek ve sonra da bir hap almak, tüm yaşamımızı psikolojik anlamda mikroskop altına yatırmaktan daha cazip geliyor." (s. 22) Daha fazlası için arzuya ihtiyacımız var, Lacan'a buradan varacağız. Leader, Freud'la Lacan'ın sağladığı verilere ara ara yer veriyor, kullandığı patikaların kaynaklarını da öğrenmiş oluyoruz böylece. Örneğin Freud'a göre yastaki kişi kaybolanı biliyor ama melankolik kişi için kaybolanın ne olduğu tam olarak belli değil. Melankolinin kişinin öz imgesinin değişmesine yol açacak kadar ağır bir yük olduğunu söylüyor Leader, melankoliğin sadece kendisini suçladığını, değersiz ve hiçbir şeyi hak etmeyen biri olduğunu düşündüğünü ekliyor üstüne, öyleyse kendini geçmişe "kapatan" da biri olduğunu söyleyebiliriz. Kişinin güncelinden koptuğu, eskiye demirlediği, yeniye göz açtırmadığı bir durum. Melankoliğin nasıl hissettiğine dair genişçe bir bölüm var, örneklendirilmiş. "İçimde hiçbir şey yokken sevilebilir miyim?" sorusu bir soru olmaktan çıkıp kişinin kendisini döngüye sokmasına sebep oluyor, sonsuz bir güvensizlik ve değersizlik hali. Kaybedilen kişiyi göz önüne alarak düşünürsek şefkatli bir sevgiyle birlikte doğan nefretten de bahsedebiliriz, sevilen insan öyle veya böyle kaybedilecektir ve acısı daha kaybedilmeden doğacaktır, peşin bir acının boyutu sevgiyi aşabilir ve insanı bir biçimde yetersiz hissettirebilir, yeterli olsaydı kişi kaybedilmeyecekti, o halde neden bir öz nefret uyanmasın? Uyanır, melankoli böyle doğar. Leader'a göre sevgiyle nefreti ayırma çabası, kişinin arada kalmasına yol açan etkenin ta kendisi olabilir. Bu durumda yitişin kabullenilmesi gerekiyor. Sevilen yitecektir. Bu olay kabul edildiği ölçüde denge noktası çatlamaz, ego yara almaz.

Dört bölümde melankoliyle yasın doğası ele alınıyor, Proust'tan Defoe'ya kadar pek çok yazarın eserlerinden örneklerle, vakalarla, psikanalistlerin metinleriyle. Çok sağlam bir inceleme bence; bir mekanın kaybından bir insanın kaybına pek çok yitirilişin yol açtığı gedikler detaylı bir şekilde ele alınıyor. Hapları bırakmamı biraz da bu metne borçluyum, bir yol haritası çıkarma amacı yok ama bir şeyin yoksunluğunu çeken okuru toparlamada acayip işe yarıyor. Delicesine tavsiye ederim.