Eugéne Ionesco - Yalnız Adam

Felsefe dünyayı -bütün alt kümeleriyle beraber- tanımlama/anlama çabası olarak sıkıştırılabiliyorsa -ki az önce bunu yaptım- ve açtığımızda sıkıştırılmış halinden farklı bir şeye dönüşmüyorsa, o zaman onu belli bir ölçüde işe yarar bir şey olarak kenara koymak, unutmak gerekiyor, sanırım. Bilgi biriktirmek dışında bazı şeylerin cevabını bulmak için kullanıyorsam felsefeyi ve aldığım hiçbir cevabı yaşamıma uyduramıyorsam unutmak gerekiyor. Ağan bir karanlığın içinde değilse felsefe, masasına oturup fikirler üfürerek dünyayı biçimlendiren adamların kalıplarının ürünüyse ve hatta tam olarak buysa, düşüncemi çarpıtan ve olmadığım biri haline dönüştüren bir şeyse -ki felsefenin de bir iktidarın mekanizması ve dahi iktidarın ta kendisi olduğunu düşünüyorum- ve bilmek böylesi mümkün değilken bildiğini iddia ediyorsa, bilmenin yollarını aydınlatma çabası içindeyse felsefe, filozoflar bunun için kafa patlatıyorlarsa, söz gelişi Kant'ın ahlakından çıkan yol bireye ulaşmıyorsa, teşekkürler ama daha fazla saçmalığa tahammülüm yok. Felsefe metinlerine kurmacaya yaklaşır gibi yaklaşıyorum, elimde değil. Murat Erşen sağ olsun, Ionesco'nun konuşmasını dinleyene kadar bitmiş bir ayrık otu olduğumu düşünürdüm, dedemi bulmuş kadar sevindim.

Felsefe işe yarar, yaramaz değil ama yetmez. Aradığı cevabı bulanlar adına çok mutluyum, ustasını bulanlar adına, "Evet, bu!" diyenler adına. "Evet, varoluş, dünya, insanlar, bütün bunlar görüntüseldir. Temel şeyler bütün bunların dışında, duvarın ötesindedir." (s. 52) Duvarın ötesini merak etmeyenler adına çok mutluyum, ben o merak sağ olsun, ölmek üzereyim, beynimi sürtüp kıvılcım çıkartasım geliyor, yapamıyorum. Çağımızın hastalığı derler, buna da inanmıyorum. Savaşlar, kapitalizmin biçimlediği yaşam, bunlar olmadan da cevaplar yetersizdi bir zamanlar, her çağda düşünülebilir bu.

Ionesco'nun tek romanı. Adamımız üç kuruşa bir mağazada çalışırken deden miras kalıyor. Dededen kalan miras bolca boş zaman demektir, bir de yarıştan çekilmek tabii. Şöyle bir başlangıç: "Otuz beş yaş, yarıştan çekilme vaktidir. Eğer yarış varsa." (s. 5) İşinden ölesiye bıkan bir adam, patronları ve iş arkadaşlarıyla tam takım bir sömürü düzenine hizmet ederken patronunun baskıcı davranışlarıyla, yüzeysel sevgileriyle ve pek çok can sıkıntısıyla boğuşur. Tanıdık şeyler, kısa kesip özgürlüğün dayanılmaz ağırlığına geçeceğim. Adamımızın yaşamını değiştirmeye gücü yoktur, metnin politik arka planında görülen eylemlere inanmaz, kendine inanmaz çünkü, çocukluğundan beri kendisine biçilen rolleri bir bir yırtmış, tek başına bir adam olarak yaşayagelmiştir. İlişkileri derinliksizdir, eğlenceden ve can sıkıntısından öteye gitmez. "Sıradanlığımızdan ötürü ipin ucunu bırakıyor, vazgeçiyoruz. Büyük Sevgi vazgeçme diye bir şey tanımaz, yoktur böyle bir sorunu, vazgeçmek sıradan insanlara özgüdür, başarısızlık da öyle." (s. 8) Ah!

Kitaplar. Adam aynı kitapları döndürüp döndürüp okur. Dostoyevski, Hugo, Dumas, Kafka, yaşamı edebi yönden biçimleyenler. Paralanınca çıktığı yeni eve de aynı kitapları götürür. Yol arkadaşları. Doyumdan uzak bir geçmişin tesellileri.

Babası beş yaşında ölen adamımız, annesinin insanüstü çabalarıyla okumaya yönlendirilir ama beceremez, yüksek okula gidemez, kendisinden pek bir şey olmaz yani. Olmadığınca da toplumun gözünün önünde olduğunu düşünür, başarısızlığı toplumca benimsenmiştir ve kendisine her an hatırlatılır. Toplum da pek matah değil ama içinde başarabilmiş insanlar var, bir tane bile olsa adamımız yeterince suçluluk çekerdi sanırım, bütün bu çarpık düzenin tek sorumlusunun kendisi olduğunu düşünürdü. Ne isyancıydı ne de bir boyun eğiciydi ama ikisinin arası karanlık bölgeydi, ne olduğunu bilmiyordu. Bilinmezlik içinde bir ruh. Sonsuz, sonlu, sonlu olmayan, sonsuz olmayan muhabbeti, Ionesco'nun konuşmasındaki, metinde birebir mevcut. "Bütün usumuz karanlığa karışıp gider." (s. 15)

Paris civarında bir eve çıkar adamımız, yerleşir, kapıcı kadının gözlerini üzerinde hissetmekten son derece rahatsız olsa da birkaç defa dışarı çıkıp eve döner, ya kahve alır, ya bakkala uğrar, uyandırmak istemediği arzularını bu şekilde yok etmeye çalışır. Düşünmek istemez, düşünmek anlamsızlıktır ama düşünmeden de duramaz, yapabildiğini yapar, yapamadığını özler, izlemeye başlar. İzlediği ölçüde mutlu olur, düşündüğü ölçüde mutsuz. Mutsuzluk Zamanlarında Mutluluk'la paralel okunması gerektiğini söylemiştim bunun, bir metin tek bir alıntıda gizli: "İnsan şöyle kıyıda durur, yalnız izlerse, pekala neşelenebilir." (s. 26) Bu bağlamda kendisini izlediğini de düşünebiliriz; sadece devinimin mutluluk vereceğini söyleyen her kimse, ona küçük tedirginliklerden de bahsetmek gerek. Adamımız evinin kapısının önüne gelir, ceplerinden birini kurcalar ve anahtarını bulamaz, aklı başından gider, diğer cebine bakar ve anahtarı bulur, sevince kapılır. İkincisi de dolaptan alacağı bardak için dolabın kapağını açar, bardağı alır, kapağı kapar. İnce işler, bunların manası çok derin.

Barlar, kafeler... Adamımız gezer, oturur, evine döner, evinden çıkar. Felsefe öğrenmek ister, belki o zaman her şeyi yerli yerine oturtabilirdi ama bu mümkün değil. Her şey akışkandır, varlığın ve hiçliğin sorgulaması bu zemin üzerinde sürdürülür. Dünyanın bir tiyatrodan ibaret olması izleği her yerde kendini hissettirir, gözlemlenen her mekan, her insan oyunun bir parçasıdır. Gerçeklik duygusu sorgulanmaya açıktır, sorgulanır. Her şey gibi.

Ionesco korkunç bir şey yapıyor, bilinmezliği sokaktaki bir adamın düşünce yapısında doğuruyor. Korkuyla bakıyorum kitaba, gözümün görmeyeceği bir yere kaldıracağım sanırım. Son bir şey, Bernhard ve Pirandello'nun maruz bıraktığı dehşetleri derleyip sıkıştırmak nasıl olurdu, şöyle: "Çevremdekilerin hepsi, başkalarıydı." (s. 69) Vay başıma küller yağa...